Laureat: Paweł Lesisz
Paweł Lesisz – absolwent Instytutu Historii Uniwersytetu Warszawskiego, studiował również na Uniwersytecie Wileńskim, aktualnie pracuje nad rozprawą doktorską z zakresu problematyki źródeł nowocześnie rozumianej polskości na Litwie na przełomie XIX i XX w. w Zakładzie Historii Idei i Inteligencji w XIX i XX wieku Instytutu Historii im. Tadeusza Manteuffla PAN, pod kierunkiem dr hab. Joanny Nalewajko-Kulikov, prof. IH PAN. Publikował m.in. w „Kwartalniku Historii Kultury Materialnej” (Dorożki w Wilnie w latach 1864–1914, nr 1 [68] z 2020 r.) oraz okazjonalnie w tygodniku „Wprost” i serwisie „Przegląd Bałtycki”.
Rozprawa doktorska przygotowywana przez Pawła Lesisza
Polska tożsamość narodowa na Litwie na przełomie XIX i XX wieku. Sposoby konstruowania, utrzymywania i ekspansji
Liberalizacja ustroju w 1905 r. była przyczyną wielu daleko idących zmian na terenie północno-zachodnich guberni Cesarstwa Rosyjskiego, czyli ziem, które w przybliżeniu odpowiadały obszarowi tzw. Litwy historycznej. Ubocznym skutkiem wydarzeń takich jak wolność druku, złagodzenie cenzury oraz wybory do Dumy było uwypuklenie tlących się od dawna konfliktów etniczno-tożsamościowych, które zbiegły się w czasie z nowoczesnymi procesami narodowotwórczymi. Uwidoczniły się one na wielu płaszczyznach: politycznej, narodowej, religijnej czy kulturowej. Emanacją owych konfliktów były ukazująca się wówczas literatura i organizowane w przestrzeni publicznej manifestacje swojej tożsamości etnicznej.
Moim celem jest opisanie w doktoracie polskiej tożsamości narodowej, dalej nazywanej polskością, na Litwie na przełomie XIX i XX w., poprzez wskazanie sposobów jej konstruowania, utrzymywania i ekspansji, z uwzględnieniem konfliktów z innymi ruchami narodowymi na tym terenie, m.in. okrzepłym państwowym – rosyjskim, i oddolnym, rodzącym się wówczas – młodolitewskim. Polskość rozumiem jako sumę różnych czynników socjalizujących (wychowanie, edukacja, partycypacja w różnorakich wydarzeniach kulturalno-politycznych), w wyniku których jednostka odczuwa przynależność do wielkiej abstrakcyjnej grupy – narodu. Omawianą przynależność budowano na podstawie wykazania wspólnoty języka, historii, kultury i religii.
Interesuje mnie nie tyle odtworzenie funkcjonowania instytucji i struktur, ile prześledzenie, w jaki sposób osoby uważający się za Polaków na różne sposoby opisują własne doświadczenie polskości, w czym ono się dla nich wyraża, co jest jego źródłem i jak jest definiowane w odniesieniu do litewskości i rosyjskości; co jest jego granicą, co czyni kogoś Polakiem; punktem wyjścia jest dla mnie przede wszystkim autoidentyfikacja z polskością.
Rozwiązanie tego zagadnienia pozwoli zrozumieć, dlaczego tak skonstruowana polskość popadła w immanentny, wieloletni konflikt – którego echa słyszalne są po teraźniejszość – z rodzącym się wówczas ruchem młodolitewskim. O ile jeszcze, używając poetyki marynistycznej, ruch polski falował, działał w odgórnych normach (czasem je łamiąc lub naginając) Cesarstwa Rosyjskiego, o tyle w stosunku do ruchu młodolitewskiego był na kursie kolizyjnym. Kompleksowe rozumienie tego fenomenu będzie możliwe dzięki przebadaniu różnorodnego polsko- i litewskojęzycznego materiału źródłowego.