Dr Michał Przeperski

Stypendysta Fundacji 2015-2016

20 listopada 2018 r. w Instytucie Historii im. Tadeusza Manteuffla Polskiej Akademii Nauk w Warszawie Michał Przeperski obronił z wyróżnieniem pracę doktorską pt. “Mieczysław F. Rakowski. Zarys biografii politycznej”. Promotorem pracy był prof. dr hab. Jerzy Eisler, a recenzentami byli prof. dr hab. Antoni Dudek i prof. dr hab. Andrzej Friszke

Panu Doktorowi serdecznie gratulujemy!

Rozprawa doktorska: Mieczysław F. Rakowski. Zarys biografii politycznej

Streszczenie
Przygotowana przeze mnie praca stanowi próbę wszechstronnego przedstawienia biografii politycznej Mieczysława Franciszka Rakowskiego, ostatniego I sekretarza KC PZPR (1989—1990), a także premiera (1988—1989), wicepremiera (1981—1985), wicemarszałka Sejmu PRL (1985—1988) oraz wieloletniego redaktora naczelnego tygodnika „Polityka” (1958—1982). Jej podstawę stanowią szerokie kwerendy archiwalne, prasowe i w literaturze przedmiotu. W jej trakcie wykorzystałem wiele nieznanych dokumentów, rozmawiałem również z licznym gronem dawnych współpracowników bohatera mojej dysertacji.

Kariera polityczna Rakowskiego trwała niemal pół wieku. Był oficerem politycznym Wojska Polskiego, pracownikiem aparatu partyjnego, studentem elitarnej szkoły partyjnej. W końcu lat pięćdziesiątych XX wieku objął funkcję redaktora naczelnego tygodnika „Polityka”, by w latach osiemdziesiątych znaleźć się na szczytach władzy. Doczekał się opinii komunistycznego reformatora, zręcznego gracza politycznego, a jednocześnie – wierzącego komunisty. Jego życiorys stanowi interesujące studium przypadku awansu społecznego: pochodzący ze wsi, stał się członkiem warszawskich kręgów kulturalnych i artystycznych. Jednocześnie pozostawał znakomicie ustosunkowany w elicie politycznej PZPR. Pozwoliło mu to odgrywać nietypową rolę łącznika pomiędzy środowiskami, które miały ze sobą niewiele punktów stycznych. Analiza ewolucji obyczajowej, która przekładała się na karierę polityczną Rakowskiego, stanowi jedną z osi rozprawy.

Drugą oś stanowi szczegółowa rekonstrukcja zakulisowego życia partyjnego, którego Rakowski był aktywnym uczestnikiem. Dzięki jego obszernym dziennikom, których oryginalną wersję jako pierwszy miałem okazję skrupulatnie zbadać, można odtworzyć klimat obyczajowy i szczegóły politycznych walk frakcyjnych w łonie PZPR. W swoich analizach położyłem nacisk na odtworzenie sposobów myślenia i działania uczestników tych walk. Rakowski prezentował w nich stanowisko konsekwentnie sprzyjające reformom, ale szczegółowe rozwiązania, jakie postulował na łamach prasy czy w poufnych rozmowach z członkami kierownictwa, ewoluowały.

Trzecim problemem badawczym, najszerzej eksplorowanym w ostatnich rozdziałach pracy, jest praktyka sprawowania władzy w warunkach pogłębiającego się kryzysu legitymizacyjnego. Rakowski, przez wiele lat uznawany za swego rodzaju partyjnego liberała, piastując stanowiska wicepremiera i premiera rządu PRL, był zmuszony realizować stosunkowo twardą, autokratyczną politykę. Przekładało się to na relatywny wzrost jego pozycji wewnątrz komunistycznej elity, lecz skutkowało zarazem odrzuceniem przez sprzyjające mu do niedawna kręgi intelektualne. Ten fenomen pozwala podjąć szersze rozważania na temat mechanizmów władzy, a także śledzić konsekwencje, jakie decyzje polityczne niosą ze sobą dla losów jednostki.

Tym, co spaja problemy badawcze, które uznałem za kluczowe w swojej pracy, jest namysł nad rolą jednostki w nowoczesnej polityce i poplątanymi drogami kariery politycznej. Poszukując odpowiedzi na pytanie, jaką rolę Rakowski odgrywał w życiu politycznym PRL, biorę pod uwagę nie tylko jego poglądy, lecz także cechy charakteru, które w krytycznych momentach brały górę nad chłodną kalkulacją. Sympatie i antypatie czy reakcje emocjonalne potrafiły nierzadko przełożyć się na nieprzemyślane decyzje. Można je obserwować zarówno w sferze propagandy, jak i polityki gospodarczej, gdyż dramatycznie spotęgowały kryzys, w jaki PRL popadła w ostatnich miesiącach istnienia.

Istotne uzupełnienie generalnych rozważań stanowią ustalenia szczegółowe, poczynione na podstawie materiałów źródłowych niefunkcjonujących do tej pory w obiegu naukowym. Dotyczą one zwłaszcza dziejów polskiego dziennikarstwa, badań nad obyczajowością elity komunistycznej, a także konfliktów personalnych w ścisłym kierownictwie PRL w latach osiemdziesiątych. Moja praca wypełnia poważną lukę badawczą istniejącą w historiografii dziejów najnowszych, przy czym nie ogranicza się ona do historii politycznej. Uwzględnia również szerszą perspektywę, ponieważ wykorzystywałem w badaniach kategorie socjologiczne i filozoficzne. Co więcej, z uwagi na rozległość podjętej tematyki praca ta stwarza podstawy do podjęcia badań porównawczych z innymi krajami dawnego bloku komunistycznego.