Stypendysta Fundacji 2016-2017
4 grudnia 2019 r. w Instytucie Historii im. Tadeusza Manteuffla Polskiej Akademii Nauk w Warszawie Tomasz Leszkowicz obronił pracę doktorską pt. „Ludowe Wojsko Polskie jako instytucja polityki pamięci historycznej (1956—1981)”. Promotorem pracy był dr. hab. Krzysztof Kosiński, prof. IH PAN, a recenzentami byli prof. dr hab. Marek Wierzbicki i prof. dr hab. Krzysztof Komorowski.
Panu Doktorowi serdecznie gratulujemy!
Rozprawa doktorska: Ludowe Wojsko Polskie jako instytucja polityki pamięci historycznej (1956—1981)
Streszczenie
Ludowe Wojsko Polskie, czyli siły zbrojne rządzonej przez komunistów Polski, pełniło rozmaite funkcje nie tylko o charakterze militarnym. Jako jeden z filarów systemu było też instytucją polityczną, odpowiedzialną m.in. za prowadzenie intensywnej propagandy. Moja dysertacja jest poświęcona jednemu z obszarów tej działalności — polityce pamięci historycznej wojska, czyli działaniom nakierowanym na kształtowanie pewnej wizji przeszłości (pamięci zbiorowej) i wykorzystywanie jej w bieżącej działalności politycznej.
Główną tezą pracy jest stwierdzenie, że dla Ludowego Wojska Polskiego odwołania do przeszłości były istotnym elementem pracy polityczno-propagandowej, wzmacniającym wizerunek armii patriotycznej, stojącej na straży bezpieczeństwa zewnętrznej i wewnętrznego państwa. Wojskowa polityka pamięci historycznej miała przy tym własną dynamikę: wypracowywania koncepcji na przełomie lat 50. i 60., szczególnego nasilenia w schyłkowym okresie sprawowania władzy przez Władysława Gomułkę oraz kontynuacji i stabilizacji w dekadzie rządów Edwarda Gierka.
Efektem analizy oprócz rekonstrukcji najważniejszych decyzji, działań oraz narracji promowanych w ramach wojskowej propagandy jest też pokazanie LWP jako instytucji wywierającej aktywny wpływ na życie polityczne, społeczne i kulturowe PRL. Używając do tego różnych narzędzi, wojsko próbowało angażować do realizacji swoich zamierzeń instytucje cywilne, udzielając im wsparcia i lobbując za rozwiązaniami korzystnymi z punktu widzenia wojskowej polityki pamięci historycznej.
Część pierwsza rozprawy jest poświęcona genezie opisywanego zagadnienia, a więc okresowi II wojny światowej, tworzenia się systemu komunistycznego, stalinizmu oraz odwilży, z których to doświadczeń w późniejszym czasie intensywnie korzystano. Po 1956 r. przekaz historyczny kierowano do dwóch zróżnicowanych grup, będących przedmiotem analizy w następnych częściach pracy: żołnierzy (część druga), intensywnie indoktrynowanych w ramach różnorodnych działań wewnątrz jednostek wojskowych, oraz środowiska cywilnego (część trzecia), któremu oprócz pewnego obrazu historii starano się przekazać także pozytywny wizerunek wojska. Głównym tematem kolejnych części jest przekaz wojskowej polityki pamięci historycznej: wpływ LWP na literaturę, kinematografię oraz muzealnictwo (część czwarta) oraz sposób kształtowania najważniejszych narracji propagandowych — o bitwie pod Lenino, zwycięstwie w II wojnie światowej oraz dziejach oręża polskiego od X do XIX w. (część piąta). Dysertację kończy epilog zawierający próbę oceny, z jaką recepcją spotykała się wojskowa polityka pamięci historycznej oraz jaki był rezultat jej zetknięcia z głębokim kryzysem politycznym PRL w latach 1980—1981.
Rozprawa, odwołująca się do różnorodnych materiałów źródłowych proweniencji wojskowej i cywilnej, stanowi próbę polityczno-społecznego spojrzenia na historię armii w systemie komunistycznym oraz na mechanizmy kształtowania się specyficznej, wojskowej wersji pamięci zbiorowej.