2020 Konkurs o stypendium doktoranckie im. Krystyny Kersten

Laureat: Piotr Donefner

Piotr Donefner (ur. 1992 w Przasnyszu) w 2016 r. ukończył z wyróżnieniem studia magisterskie w Instytucie Historycznym Uniwersytetu Warszawskiego. W Zakładzie Badań nad Dziejami Polski po 1945 r. Instytutu Historii PAN przygotowuje pod kierunkiem prof. dr. hab. Jerzego Eislera rozprawę doktorską pt. „Propaganda sukcesu. Komitet do spraw Radia i Telewizji w latach 1970—1980”. Uczestnik ogólnopolskich konferencji naukowych. Autor artykułów publikowanych m.in. w roczniku „Polska 1944/45—1989. Studia i materiały” oraz w pracach zbiorowych. W ramach zainicjowanej przez Uniwersytet Łódzki serii wydawniczej „PRL. Biografie” przygotowuje monografię poświęconą byłemu prezesowi Komitetu do spraw Radia i Telewizji Maciejowi Szczepańskiemu. Interesuje się najnowszą historią Polski, funkcjonowaniem środków masowego przekazu przed 1989 r. oraz biografiami osób tworzących elitę władzy w PRL.

Rozprawa doktorska przygotowywana przez Piotra Donefnera

Propaganda sukcesu. Komitet do spraw Radia i Telewizji w latach 1970—1980

Zagadnienie wpływu PPR/PZPR na działalność środków masowego przekazu staje się przedmiotem rosnącego zainteresowania ze strony badaczy, ale jeszcze zdecydowanie zbyt często możemy się spotkać z ujęciem, które absolutyzuje obecny w oficjalnych dokumentach stan postulatywny kosztem tego, co się naprawdę wówczas działo za kulisami. W konsekwencji aparat partyjny jawi się nierzadko w roli wszechpotężnej machiny, sterującej prawie bezproblemowo większością krajowych redakcji prasowych, radiowych czy telewizyjnych. Rzeczywistość okazywała się jednak znacznie bardziej złożona. Niezwykle istotną rolę odgrywała pozycja, jaką osoba stojąca na czele danej instytucji medialnej zajmowała w elicie władzy. Znajomość z tworzącymi ją działaczami mogła ona z powodzeniem wykorzystać (np. w imię własnych partykularnych interesów) do osłabienia bądź zniwelowania wpływu nadrzędnych w teorii struktur partii komunistycznej. Badacze nie zawsze znajdują się jednak w tak komfortowej sytuacji, aby dysponować bazą źródłową, która pozwalałaby na szersze zgłębienie tego interesującego problemu. Z racji licznych śledztw prokuratorskich oraz spraw sądowych prowadzonych wobec części byłych prominentów partyjnych z lat siedemdziesiątych historycy mają natomiast do dyspozycji unikatowy zbiór dokumentów oraz relacji świadków, które — przy zachowaniu należytej ostrożności — umożliwiają podjęcie badań istotnych również z punktu widzenia szerszych studiów nad historią polityczną czy elitą władzy w Polsce po 1945 r.

Szczególnie interesujące wydają się akta oraz relacje świadków zebrane w trakcie śledztwa prokuratorskiego prowadzonego w sprawie byłego prezesa Komitetu do spraw Radia i Telewizji Macieja Szczepańskiego, który w latach siedemdziesiątych — korzystając z osobistej znajomości z I sekretarzem Komitetu Centralnego PZPR Edwardem Gierkiem — zdołał ułożyć sobie szczególne stosunki z nadrzędnym w teorii pionem propagandy KC. Szczepański niemal do końca swego urzędowania na tym stanowisku cieszył się (w odróżnieniu od Włodzimierza Sokorskiego) względną swobodą w doborze najbliższych współpracowników, wchodząc nierzadko w rolę głównego cenzora oraz kreatora polityki propagandowej PZPR, która — w ujęciu ogólnym — cieszy się rosnącym zainteresowaniem ze strony badaczy różnych specjalności.

Niewiele jak dotąd studiów poświęcono niestety udziałowi samego Komitetu do spraw Radia i Telewizji w masowych kampaniach czasu stabilizacji, jak i kryzysu systemu władzy w latach siedemdziesiątych. Wydaje się to zaskakujące, gdyż radio, a przede wszystkim telewizja były wtedy najważniejszymi w praktyce narzędziami popularyzacji tzw. propagandy sukcesu, która — zwłaszcza w drugiej połowie dekady — przyczyniła się do pogłębienia niezadowolenia społecznego z rządów ekipy Gierka i przyspieszyła jej upadek polityczny w sierpniu 1980 r. W opublikowanych dotychczas opracowaniach brakuje np. próby naukowego zmierzenia się z wątkiem reakcji, z jaką ze strony telewidzów oraz radiosłuchaczy spotykały się najbardziej zaangażowane politycznie elementy ramówki, a także te z pozoru rozrywkowe, które w sposób zakamuflowany, a zarazem bardziej wyrafinowany, miały przekazywać treści cieszące się aprobatą władz. Szerzej nieznany pozostaje również problem cenzurowania programu PR i TVP na szczeblu Głównego Urzędu Kontroli Prasy, Publikacji i Wydawnictw (dokonywanego nierzadko na polecenie płynące z ambasady ZSRR w Warszawie).

Ogrom problemów oraz luk badawczych, jakie częściowo starałem się nakreślić, stawia na porządku dziennym kwestię doboru klucza metodologicznego, który gwarantowałby przejrzystą, a zarazem konsekwentną narrację. Zdecydowałem się na problemowy układ treści z zachowaniem chronologii w obrębie każdego z pięciu rozdziałów. Cezurę początkową wyznacza moment objęcia przez Edwarda Gierka funkcji I sekretarza KC PZPR (20 grudnia 1970 r.), końcową zaś dymisja Macieja Szczepańskiego ze stanowiska prezesa Komitetu do spraw Radia i Telewizji (24 sierpnia 1980 r.).

Podstawę źródłową pracy stanowią kwerendy prowadzone w archiwach krajowych (Ośrodek Dokumentacji i Zbiorów Programowych TVP, Archiwum Akt Nowych, Archiwum Filmoteki Narodowej, Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Warszawie, Archiwum Dokumentacji Historycznej PRL, Archiwum Państwowe w Warszawie, Archiwum Państwowe w Katowicach, Archiwum Państwowe w Gdańsku, Archiwum Państwowe w Łodzi). Niezwykle przydatna w jej przygotowywaniu okazuje się kwerenda prasowa, a także lektura źródeł publikowanych. Na potrzeby doktoratu analizuję ponadto liczne materiały audiowizualne (wybrane seriale telewizyjne, konkursy Festiwalu Interwizji, programy dokumentalne oraz propagandowe).