Stypendysta Fundacji 2015–2016
10 lipca 2018 r. na Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie pomyślnie zakończyła się obrona pracy doktorskiej Mariusza Kozdracha pt. „Szlachta powiatu radomskiego w czasach Stanisława Augusta Poniatowskiego. Studium więzi lokalnych”. Promotorem pracy był dr hab. Dariusz Kupisz, prof. UMCS, a recenzentami prof. dr hab. Waldemar Kowalski i dr hab. Dariusz Rolnik.
Panu Doktorowi serdecznie gratulujemy!
Rozprawa doktorska: Szlachta powiatu radomskiego w czasach Stanisława Augusta Poniatowskiego. Studium więzi lokalnych
Streszczenie
Rozprawa jest próbą spojrzenia na szlachtę powiatu radomskiego jako społeczność lokalną cechującą się poczuciem przynależności do zamieszkiwanego terytorium oraz silnymi więziami ze współmieszkańcami i z lokalnymi instytucjami. Okres panowania Stanisława Augusta Poniatowskiego przyniósł częściową decentralizację województwa sandomierskiego i wzmocnienie samorządu powiatu radomskiego. Tendencje takie notuje się w tym czasie także w ruchach oddolnych (np. konfederacje lokalne). Z tego względu w rozważaniach skupiłem się na analizie więzi „formalnych” łączących szlachtę z powiatem radomskim, obejmujących trwałość osiadłości (w tym problem migracji i wymiany elit) oraz zaangażowanie w życie publiczne na forum lokalnym. Konstrukcja pracy ma układ problemowy, a kolejne rozdziały koncentrują się wokół zagadnień własności ziemskiej, urzędów, sejmików i Kościoła.
Rozdział pierwszy, mający charakter wprowadzenia do zasadniczej, analitycznej, części rozprawy, zawiera ogólną charakterystykę powiatu radomskiego. Przedstawiłem w nim miejsce powiatu w strukturach administracji państwowej i kościelnej, zaludnienie i stosunki własnościowe, a uzyskane dane skonfrontowałem z pozostałymi ziemiami zachodniej Małopolski (województwa krakowskie, lubelskie i sandomierskie). W tej części rozprawy omówiłem także rolę i znaczenie osiemnastowiecznego Radomia jako stolicy powiatu.
Rozdział drugi, otwierający zasadniczą część pracy, został poświęcony problemowi własności ziemskiej — podstawowemu kryterium terytorialnej identyfikacji szlachty. Po ustaleniu liczby i struktury szlacheckich majątków ziemskich w powiecie radomskim prześledziłem zmiany własnościowe zachodzące na tym terenie w ostatnim ćwierćwieczu XVIII w. Pozwoliło mi to na wytypowanie przeszło stu rodzin dziedziczących dobra w okolicach Radomia nieprzerwanie na przestrzeni badanego okresu (a więc potencjalnie silniej związanych z powiatem). Grupę tę poddałem dalszej analizie pod kątem zakorzenienia w powiecie. Wydzieliłem przy tym rodziny „miejscowe”, wywodzące się ze średniowiecznego osadnictwa rycerskiego, oraz napływowe. Te ostatnie, które podzieliłem na osiadłe w XVI, XVII i XVIII w., przebadałem również pod kątem pochodzenia geograficznego, co umożliwiło wskazanie głównych kierunków migracji szlachty na teren powiatu radomskiego. Odrębnie potraktowałem posesorów niedziedzicznych, ponieważ czasowe formy dzierżenia ziemi miały mniejszy potencjał budowania więzi lokalnych.
W rozdziale trzecim podjąłem kwestię lokalnych urzędów, których istnienie mogło sprzyjać kształtowaniu się partykularnych, powiatowych, elit politycznych. W kolejnych podrozdziałach omówiłem radomskie urzędy kasztelana i starosty, urzędy ziemskie i urzędy grodzkie. W celu wykazania stopnia ich odrębności w ramach województwa sandomierskiego przebadałem ścieżki awansu urzędników radomskich (ewentualne awanse z urzędów lub na urzędy w innych powiatach) oraz ich stan posiadania (zależność między dziedziczeniem dóbr w powiecie a piastowaniem lokalnych urzędów) i pochodzenie (udział rodzin miejscowych w pełnieniu urzędów oraz dostęp do funkcji rodzin napływowych).
Rozdział czwarty dotyczy szlacheckiego samorządu. Na wstępie przedstawiłem w nim reformy prawa koronnego okresu stanisławowskiego przewidujące istnienie sejmiku w Radomiu. Omówiłem także utworzony w 1764 r., a funkcjonujący do 1791 r., sejmik elekcyjny w Radomiu oraz inne przejawy patrykularnej, radomskiej samorządności w schyłkowym okresie istnienia Rzeczypospolitej. Wobec decydującej w województwie sandomierskim roli sejmiku w Opatowie (od 1793 r. w Kielcach) zasadnicza część rozważań została poświęcona udziałowi szlachty powiatu radomskiego w zjazdach wojewódzkich. Podjąłem próbę określenia frekwencji badanej grupy wśród sejmikujących oraz zakres uczestnictwa w pełnieniu funkcji sejmikowych — wewnętrznych (m.in. asesorzy, konsyliarze) i reprezentacyjnych (posłowie, deputaci). Pod kątem lokalnych, radomskich, postulatów przeanalizowałem lauda i instrukcje sejmiku opatowskiego.
W ostatnim, piątym, rozdziale przedstawiłem najważniejsze instytucje Kościoła katolickiego w powiecie radomskim, szczegółowej analizie poddając więzi łączące miejscową szlachtę z okolicznymi parafiami. Przejawów tych więzi poszukiwałem na płaszczyźnie trzech zagadnień: materialnego wspierania świątyń, miejsc wiecznego spoczynku oraz obsady miejscowych beneficjów. Problemy te, wynikające z prawa patronatu, badałem w odniesieniu do ogółu miejscowej szlachty, nie tylko kolatorów
Streszczenie rozprawy doktorskiej dr. Mariusza Kozdracha „Szlachta powiatu radomskiego w czasach Stanisława Augusta Poniatowskiego. Studium więzi lokalnych”, przygotowanej pod kierunkiem dr. hab. Dariusza Kupisza, prof. UMCS, obronionej na Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie 10 lipca 2018.