Adam A. Witusik

A.A. Witusik pracowal Zakładzie Historii XVI–XVlll wieku. Jego zainteresowania badawcze, jak również jego stosunek do reguł nauki historycznej kształtowały się w znacznym stopniu w bliskim i serdecznym kontakcie Adamem Kerstenem, opiekunem pracy magisterskiej i rozprawy doktorskiej. Niezwykle bogaty i różnorodny dorobek ponad 40 lat pracy naukowej Witusika jest imponujący – składa się nań blisko 600 publikacji.


Adam Kersten (1930—1983)

historyk czasów nowożytnych, profesor UMCS, działacz opozycji demokratycznej. Urodzony 26 kwietnia 1930 r. w Kutnie, syn Zygmunta, księgowego, i Eugenii z domu Rasz. W wieku lat 9 stracił ojca, który zginął w kampanii wrześniowej 1939 r. Kerstenowie zawędrowali wówczas do Warszawy, gdzie Adam podjął naukę na tajnych kompletach.

Liceum Ogólnokształcące typu humanistycznego ukończył w 1948 r. w Łodzi i rozpoczął studia historyczne na UW. Podczas nich uczestniczył w seminariach i poruszał się w kręgu oddziaływań dwóch tamtejszych profesorów: Mariana Małowista i Stanisława Arnolda. Pod kierunkiem Małowista przygotował i obronił w 1951 r. pracę magisterską z zagadnień handlu europejskiego późnego średniowiecza. Artykuł związany z nią tematycznie, Kontakty gospodarcze Wielkiego Nowogrodu z Litwą, Polską i miastami południowoniemieckimi w XV wieku, ukazał się w „Slavia Orientalis” (1958). Szczególnie dużo zawdzięczał swemu profesorowi Małowistowi, a najwięcej może w kształtowaniu się postawy tolerancyjnej wobec poglądów innych uczonych, co bynajmniej nie było jednoznaczne z rezygnowaniem z przekonań własnych, których umiał rzeczowo i skutecznie bronić.

Adam Kersten podczas studiów pracował jako asystent w Centralnym Muzeum Historycznym w Warszawie i Szkole Dyplomatyczno-Konsularnej przy MSZ. W roku akademickim 1951/1952 został zatrudniony jako asystent w Instytucie Historycznym UW i pod opieką naukową Małowista zamierzał pisać rozprawę o rozwoju rynków lokalnych Lublina w XVI i XVII w. W tym czasie dodatkowo pracował jako adiunkt w warszawskiej SGPiS.

Już w rodzinnym Kutnie natychmiast po wyzwoleniu zapisał się do ZWM i w 1945 r. ukończył Centralną Szkołę ZWM w Łodzi. W 1atach 1947—1948 pełnił różne funkcje w ZMP w Łodzi, a od 1948 r. — w Związku Akademickim Młodzieży Polskiej. W 1948 r. w Łodzi wstąpił do PPR. Z aktywnością społeczno-polityczną wiąże się decyzja o zapisaniu się w 1952 r. do Dwuletniej Szkoły Partyjnej przy KC PZPR, a także zakończone sukcesem zabiegi o aspiranturę w Instytucie Kształcenia Kadr Naukowych przy KC PZPR (późniejszy Instytut Nauk Społecznych), gdzie pod kierunkiem naukowym Stanisława Arnolda napisał rozprawę kandydacką „Walka polskich mas ludowych z najazdem szwedzkim w latach 1655—1656”, na podstawie której 29 września 1955 r. uzyskał stopień naukowy kandydata nauk historycznych. Dwa miesiące później zdecydował się na krok, który miał istotny wpływ na dalsze jego losy i na trwałe związał go z Lublinem: 1 grudnia 1955 r. podjął pracę na stanowisku adiunkta w Katedrze Historii Nowożytnej Wydziału Humanistycznego UMCS.

Rozprawę kandydacką Chłopi polscy w walce z najazdem szwedzkim 1655—1656 opublikowało PWN w 1958 r. Praca ta była manifestacją samodzielności badawczej młodego uczonego, jego nieobojętności na nowe prądy i inspiracje metodologiczne, a zwłaszcza na będący wówczas w ofensywie marksizm. W 1959 r. Wydawnictwo Książka i Wiedza wydało jego pracę habilitacyjną Pierwszy opis obrony Jasnej Góry w roku 1655. Studia nad Nową Gigantomachią ks. Augustyna Kordeckiego, za którą 22 lutego 1960 r. Rada Wydziału Humanistycznego UMCS nadała mu stopień docenta. Tematyka obu tych rozpraw stała się jego wielką pasją naukową, dziejom Polski czasów potopu szwedzkiego poświęcał odtąd najwięcej uwagi.

W 1963 r. opublikował w Wydawnictwie MON imponującą ogromem zebranych i wnikliwie zinterpretowanych źródeł i opracowań biografię Stefana Czarnieckiego, bohatera walk ze szwedzkim najeźdźcą i dowódcy polskiej wyprawy do zaatakowanej przez Szwedów Danii (Stefan Czarniecki 1599—1665). Monografia ta do dziś pozostała dziełem, obok którego nie może przejść obojętnie badacz epoki Jana Kazimierza, stanowi bowiem skarbnicę wiedzy o źródłach rękopiśmiennych i starodrukach przechowywanych w europejskich bibliotekach i archiwach. Rzeczypospolitej połowy XVII w. będą dotyczyć też prace:

Sienkiewicz — „Potop” — historia (1966),
Na tropach Napierskiego. W kręgu mitów i faktów (1970),
Warszawa Kazimierzowska 1648—1668. Miasto, ludzie, polityka (1971),
Szwedzi pod Jasną Górą 1655 (1975) oraz
Hieronim Radziejowski. Studium władzy i opozycji (1988).

Rozszerzając swoje zainteresowania poza czasy potopu, skoncentrował się na dziejach powszechnych. Napisał Historię Szwecji (1973), Historię powszechną. Wiek XVII (1984) oraz podręcznik historii dla klasy 2 liceum ogólnokształcącego (1968). W opracowaniu naukowym Kerstena ukazało się również kilka ważnych edycji źródłowych, m.in. potężny tom mieszczący antologię zagranicznych relacji o Polsce (Die Gelehrte Welt des 17. Jahrhunderts über Polen. Zeitgenössische Texte, 1972) oraz książka Lata Potopu 1655—1657, zawierająca fragmenty obszernej kroniki Wespazjana Kochowskiego, siedemnastowiecznego dziejopisa i poety.

Adam Kersten był współautorem scenariusza i kierownikiem zespołu konsultantów naukowych filmu Jerzego Hoffmana Potop oraz konsultantem historycznym Pana Wołodyjowskiego, filmu tego samego reżysera. Ponadto napisał scenariusz dokumentalnego filmu telewizyjnego Przegrana bitwa, dotyczącego trzydniowych walk wojsk polskich z armią szwedzko-brandenburską pod Warszawą w 1656 r.

W latach siedemdziesiątych Kersten zbliżył się do grona ludzi walczących o zmianę sytuacji politycznej w Polsce. Związał się z opozycją demokratyczną, m.in. był współzałożycielem Towarzystwa Kursów Naukowych i organizatorem niezależnego ruchu wydawniczego. W 1978 r. został usunięty z PZPR. Od samych pierwocin NSZZ „Solidarność” czynny jej działacz, zwłaszcza na terenie Lublina i UMCS. Doradca komisji zakładowych, mówca na zebraniach, uczestnik strajków na uczelni — był Kersten jednym z ideowych przywódców lubelskiej „Solidarności”.

Członek PTH, Lubelskiego Towarzystwa Naukowego i Towarzystwa Naukowego w Lund (Szwecja). Profesorem nadzwyczajnym nauk humanistycznych został w 1967 r., profesorem zwyczajnym w 1974 r. Od 1 stycznia 1981 r. kierował Zakładem Historii Kultury Instytutu Historii UMCS, w grudniu 1981 r. przekształconym w Zakład Historii XVI—XVIII w.; funkcję tę pełnił do śmierci.

Zmarł 11 stycznia 1983 roku w Warszawie; pochowany został na tamtejszym Cmentarzu Północnym; uroczystość pogrzebowa, w której udział wzięło wiele osób z Warszawy, Lublina i innych części kraju, była wyrazem hołdu i szacunku składanego uczonemu i politykowi; nad jego grobem przemawiali m. in. Bronisław Geremek, Jerzy Jedlicki, Andrzej Zahorski, koledzy i współpracownicy zmarłego, w imieniu uczniów i wychowanków żegnał profesora Adam Andrzej Witusik.

Kersten pozostawił żonę Krystynę Jasińską z Goławskich (ur. 1931), historyka dziejów najnowszych, działaczkę opozycji demokratycznej, oraz syna Grzegorza (ur. 1949), profesora ekonometrii, i córkę Olgę Marię (ur. 1952), psychologa, zamężną z profesorem informatyki Stanisławem Matwinem.

Kersten miał w kraju i za granicą licznych przyjaciół i cieszył się dużym autorytetem naukowym, a do prac jego sięgać będą kolejne pokolenia historyków.

Bibliografia:

S. Wojnarowicz, Bibliografia prac prof. dr hab. Adama Kerstena, Lublin 1983;
Studia z dziejów Rzeczypospolitej szlacheckiej, red. K. Matwijowski, Z. Wójcik, Wrocław 1988 (książka poświęcona Adamowi Kerstenowi; tam życiorys i bibliografia prac Kerstena);M. Barański, Kersten Adam, w: Słownik historyków polskich, Warszawa 1994, s. 221;W. Kulisz, Pamięci Adama Kerstena, „Kamena” 1983, nr 9, s. 5;K. Matwijowski, Prof. Adam Kersten (1930—1983), „Sobótka” 1983, nr 4, s. 607—612;K. Matwijowski, Adam Kersten, „Acta Poloniae Historica” 1984, t. 49, s. 341—343;K. Matwijowski, W rocznicę śmierci prof. Adama Kerstena, „Tygodnik Powszechny” 1984, nr 8, s. 3; Link
T. Szarota, Adam Kersten (26 IV 1930—1 I 1983), „Kronika Warszawy” 1983 nr 4 s. 183—186;T. Wasilewski, Adam Kersten, „Kwartalnik Historyczny” 1983, nr 4, s. 1011—1013;Z. Wójcik, Adam Kersten (1930—1983), „Więź” 1983, nr 3, s. 107—112;E. Janas, Profesor Adam Kersten, „Wiadomości Uniwersyteckie” 1993, nr 1, s. 8—9;M. Chachaj, Profesor, jakim go pamiętam, tamże;Akta osobowe Adama Kerstena w AUMCS.

Źródło: Słownik biograficzny Lublina, red. Tadeusz Radzik, Adam A. Witusik, Jan Ziółek, t. 2, Lublin 1996.